|
|
در اغلب موارد تشخیص این سرطان چندان مشکل به نظر نمی رسد. با گرفتن تاریخچه تغییر در اجابت مزاج، درد شکم و یا خونریزی می توان به انجام اقدامات تشخیصی مبادرت ورزید. از طرف دیگر همچنین، مدت زمان زیاد مورد نیاز برای تبدیل یک پولیپ به تومور بدخیم، این فرصت را به تیم درمانی می دهد تا بتوانند با برداشتن پولیپ ها تا حد زیادی از بروز سرطان جلوگیری کنند. علاوه بر آن، این مسأله نیاز انجام سالانه اقدامات غربالگری با حساسیت بالا مانند کولونوسکوپی را مرتفع می کند. مهمترین اقدامات تشخیصی و غربالگری که تاکنون مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته اند، شامل اقدامات ذیل است:
• معاینه TR (Digital Rectal Exam)
• تست خون مخفی در مدفوع (FOBT)
• سیگموئیدوسکوپی انعطاف پذیر (Flexible Sigmoidoscopy)
• انجام توأم سیگموئیدوسکوپی و تست خون مخفی در مدفوع
• باریم انما همراه با تزریق هوا (DCBE)
• کولونوسکوپی (Optical Colonoscopy)
• کولونوسکوپی مجازی (Virtual Colonoscopy)
• آزمایش DNA مدفوع (Fecal Genetic Abnormalities)
• اندازه گیری مارکر های خونی CCSA-3 و CCSA-4
سیگموئیدوسکوپی قابل انعطاف :
. بیوپسی ضایعات کوچک در حین سیگموئیدوسکوپی امکان پذیر است، اما برداشتن پولیپهای بزرگتر (بیش از cm1) نیازمند اقدامات بیشتر با کولونوسکوپی می باشد. سیگموئیدوسکوپ قابل انعطاف به طول cm60 می تواند تا خم طحالی کولون (در صورت تمیز بودن کولون) را مورد ارزیابی قرار دهد، بدین معنی که تا حدود دو سوم ضایعات روده ای در مردان توسط این روش قابل دسترسی است.
مهمترین عارضه سیگموئیدوسکوپی سوراخ شدگی است که در حدود کمتر از 1/0% افراد مشاهده می شود همچنین همانطور که قبلاً نیز بدان اشاره شد، ضایعات کولونی در خانمها و افراد مسن در منطقه نسبتاً پروگزیمال تری قرار دارند و سیگوئیدوسکوپی در این افراد با احتمال کمتری مفید واقع می شود. با این حال گاهی با مشاهده برخی موارد در دیستال کولون می توان احتمال وجود بدخیمی پروگزیمال را نیز تخمین زد. این موارد عبارتند از:
انجام توأم سیگموئیدوسکوپی و تست خون مخفی در مدفوع :
حساسیت تست FOBT در ضایعات دیستال کولون کاهش می یابد. این کاهش احتمالاً بدلیل عدم وجود زمان کافی برای خون به منظور مخلوط شدن با مدفوع می باشد، که در نهایت در داخل نمونه مدفوع مورد آزمایش، خونی وجود نداشته و آزمایش با پاسخ منفی کاذب مواجه خواهد شد.
همانطور که قبلاً بدان اشاره شد، این در حالیست که کارآیی سیگموئیدوسکوپی عمدتاً در ردیابی ضایعات قسمت انتهای روده است. به همین دلیل متخصصین ادغام این دو روش را در اقدامات غربالگری توصیه می کنند. بطوریکه تست خون مخفی در مدفوع بطور سالیانه و سیگموئیدوسکوپی هر 5 سال یکبار صورت پذیرد و مطالعات نشان داده که این اقدام می تواند مرگ و میر را به میزان بیشتری کاهش دهد. لازم به ذکر است که تست FOBT باید قبل از سیگموئیدوسکوپی صورت پذیرد، چراکه پاسخ مثبت این آزمایش ضرورت انجام کولونوسکوپی را به دنبال خواهد داشت و بالطبع دیگر نیازی به انجام سیگموئیدوسکوپی نخواهد بود.
باریم انما همراه با تزریق هوا (Double Contrast Barium Enema) :
روش DCBE بدنبال اقدامات آمادگی کولون انجام می شود، روش نسبتاً بی خطری بوده و امکان انجام آن در اکثر مراکز درمانی وجود دارد. گرچه بیمار حین آزمایش دردهایی را تجربه می کند، اما به تسکین شدید بیمار احتیاجی نیست و بعد از آزمایش می تواند به کارهای معمول زندگی ادامه دهد.
در این روش تمام روده تحت بررسی قرار می گیرد و حساسیت آن در ردیابی تومور کولورکتال حدود 85% است. باریوم انما تنها حدود 50% ضایعات بزرگتر از cm1 را ردیابی می کند و در مورد پولیپهای کوچکتر این عدد پایینتر است. علاوه بر این پاسخهای مثبت کاذب این تست در موارد باقی ماندن تکه مدفوع، هوا یا سایر نامنظمیهای احتمالی مخاط روده مشاهده خواهد شد. تاکنون هیچ مطالعه مشخصی که بر تأثیر این روش بر کاهش مرگ و میر سرطان روده بزرگ دلالت کند در دسترس نیست، اما به نظر می رسد این تست با توجه به حساسیت بالای آن، بتواند به نسبت زیادی مرگ و میر را کاهش دهد. این روش هر پنج سال یکبار توصیه می شود و برای کسانی پیشنهاد می شود که تمایل به انجام کولونوسکوپی ندارند و لازم است که تمام کولون مورد بررسی قرار گیرد.
کولونوسکوپی (Optical Colonoscopy) :
کولونوسکوپی روش ارجح و پیشنهادی برای غربالگری است. حساسیت آن برای پولیپهای بزرگتر از cm1 بالای 90% می باشد و تنها پولیپهایی که در بین چینها یا در موقعیت آناتومیک خاصی قرار داشته باشند، ممکن است از دید پزشک در امان بمانند. در این روش علاوه برردیابی ضایعات امکان برداشتن ضایعه نیز میسر است و در واقع هم یک روش تشخیصی و هم درمانی است و بعد از سن 50 سالگی، هر ده سال یک بار در همه افراد توصیه می شود. کولونوسکوپی با امکان رؤیت تمام کولون، مشاهده پولیپ و برداشتن آن توانسته در میزان مرگ و میر و ابتلاء به سرطان کولون تأثیر فاحش بگذارد.
سیگموئیدوسکوپی، مهمترین عارضه کولونوسکوپی سوراخ شدگی است، که حدود 2/0% موارد را شامل می شود (دو برابر موارد سیگموئیدوسکوپی). بیماریهای همراه و سن بالای بیمار احتمال این عارضه را بالاتر می برد. این روش نسبتاً گران بوده و به آمادگی کامل روده نیازمند است. از آنجا که حین بررسی، تجویز داروهای مسکن و آرامبخش به بیمار ضروری می باشد، بیمار بعد از کولونوسکوپی قادر به انجام فعالیتهای روزانه نیست و باید استراحت کند.
کولونوسکوپی مجازی (Virtual Colonoscopy) :
کولونوسکوپی مجازی بعد از اقدامات آمادگی کولون و تزریق هوا با دستگاه Spiral CT scan انجام شده و امکان مشاهده تمام مخاط کولون را به صورت دو-بعدی و سه-بعدی میسر می کند. حساسیت آن در مطالعات مختلف بسیار متفاوت برآورد شده و در مجموع به نظر می رسد حساسیتی تقریباً نزدیک به کولونوسکوپی داشته باشد. احساس ناراحتی بیماران در این روش نسبت به کولونوسکوپی اپتیکال کمتر بوده، احتیاج به داروهای مسکن ندارد و عوارض آن نیز کمتر است، همچنین انجام آن در زمان بسیار کمتری مقدور است. منتها کلیه بیمارانی که در آنها ضایعه ای یافت شود، باید متعاقباً تحت بررسی بیشتر با کولونوسکوپی اپتیکال قرار بگیرند. با این حال این روش هنوز به عنوان یک روش غربالگری توصیه نمی شود، چراکه احتیاج به اقدامات آمادگی دقیق کولون دارد، بسیار گران است، در همه جا در دسترس نیست و همچنین اکثر پزشکان هنوز مهارت تفسیر نتایج آن را ندارند.
دکتر سیدرضافاطمی فوق تخصص گوارش وکبد
مرکز تحقیقات گوارش وکبددانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
مرکز تحقیقات گوارش وکبددانشگاه علوم پزشکی سمنان